Σεπτέμβριος 2010

Η παρούσα κοπή του Ανακτορίου,
αποικίας της Κορίνθου στην Ακαρνανία, συνδέεται άμεσα με μια σημαντική ελληνική
εκστρατεία στη Σικελία, λίγο μετά από τα μέσα του 4ου αι. π.Χ.
Το 344 π.Χ. Συρακόσιοι πρέσβεις έφθασαν στην Κόρινθο για να απευθύνουν μια
δραματική έκκληση: ζητούσαν τη βοήθεια της μητροπόλεως ενάντια στον τύραννο
Διονύσιο Β΄, ο οποίος καταδυνάστευε την παλαιά κορινθιακή αποικία. Οι Κορίνθιοι
απάντησαν θετικά στο αίτημα και επικεφαλής του εγχειρήματος έθεσαν τον
Τιμολέοντα, γιο του Τιμοδήμου. Η επιλογή αυτή ήταν εύλογη• όταν ο μεγαλύτερος
αδελφός του Τιμοφάνης πριν από περίπου είκοσι χρόνια είχε αποπειραθεί να
εγκαθιδρύσει τυραννία, ο Τιμολέων ήταν εκείνος που (αφού προσπάθησε να τον
αποτρέψει χωρίς αποτέλεσμα) δεν δίστασε τελικά να συνεργήσει στη δολοφονία του
αδελφού του• έκτοτε ιδιώτευε στην ύπαιθρο χωρίς να αναμειγνύεται στα κοινά της
πόλεως. Αφού θεωρήθηκε ο πλέον κατάλληλος για την αποστολή, ο Τιμολέων ξεκίνησε
για τη Σικελία με 10 τριήρεις ηγούμενος ενός μικρού εκστρατευτικού σώματος. Από
τα πλοία, επτά ήταν κορινθιακά, δύο κερκυραϊκά και ένα της Λευκάδος• είναι
συνεπώς προφανές ότι η επιχείρηση οργανώθηκε και με τη συμβολή άλλων κορινθιακών
αποικιών.
Κατά τη συγκυρία εκείνη κύριος των Συρακουσών προσπαθούσε να γίνει ο Ικέτης,
τύραννος των Λεοντίνων, με τη συνδρομή και των Καρχηδονίων. Πολύ γρήγορα ο
Τιμολέων, επιδεικνύοντας εξαιρετικές ικανότητες, κατάφερε να πετύχει την
παράδοση του Διονυσίου και να αποκρούσει τον Ικέτη. Στη συνέχεια, αν και
αντιμετώπιζε υπέρτερες δυνάμεις, κατάφερε να συντρίψει τον στρατό των
Καρχηδονίων στη μάχη του Κριμισού ποταμού (περ. 340 π.Χ.). Μέσα σε σύντομο
χρονικό διάστημα οι στρατιωτικές επιτυχίες του Τιμολέοντος ανάγκασαν τους
Καρχηδονίους να συνθηκολογήσουν (338 π.Χ.) και οδήγησαν στην εξόντωση τριών
τυράννων: έτσι εξέλιπαν ο Ικέτης (Λεοντίνοι), ο Ίππων (Μεσσήνη) και ο Μάμερκος (Κατάνη).
Αφού κατάφερε να καταλύσει τις τυραννίδες και να απομακρύνει τον καρχηδονιακό
κίνδυνο για τους Σικελιώτες Έλληνες, ο Τιμολέων αποσύρθηκε σε ένα αγρόκτημα που
του παραχωρήθηκε σε ένδειξη ευγνωμοσύνης. Όντας ήδη ηλικιωμένος, στο πέρας του
βίου του έχασε την όρασή του. Απέφευγε να ασχολείται με τα πολιτικά πράγματα των
Συρακουσών, εκτός από περιπτώσεις που για σοβαρά θέματα ζητούσαν τη γνώμη του.
Δεν γύρισε ποτέ στην Κόρινθο• όταν πέθανε τάφηκε με μεγάλες τιμές, ανάλογες του
σεβασμού που έχαιρε.
Για τη νομισματική έρευνα η έκδοση του Ανακτορίου μαζί με τις σύστοιχες κοπές
που συνδέονται με την εκστρατεία του Τιμολέοντος αποτέλεσαν ένα ιστορικο-οικονομικό
ζήτημα ως προς την ακριβή χρονολόγηση και ερμηνεία τους. Παρατηρείται το
φαινόμενο κοπής νομισμάτων στον κορινθιακό σταθμητικό κανόνα και με τη χρήση των
τύπων της Κορίνθου (Πήγασος / κεφαλή Αθηνάς για τους στατήρες). Σε πρώτη φάση
ενεργοποιούνται οι αποικίες της Κορίνθου: Λευκάς, Ανακτόριον, Αμβρακία, Κόρκυρα
(για πρώτη και μοναδική φορά ακολουθεί νομισματικά τη μητρόπολη), Απολλωνία και
Δυρράχιον. Στις κοπές αυτές συχνά αναγράφεται ολόκληρο το εθνικόν (ΛΕΥΚΑΔΙΩΝ,
ΑΝΑΚΤΟΡΙ[Ε]ΩΝ, ΑΜΒΡΑΚΙΩΤΑΝ, ΚΟΡΚΥΡΑΙΩΝ, ΔΥΡΡΑΧΙΝΩΝ), σε αντίθεση με την
προγενέστερη πρακτική να δηλώνεται συνήθως με ένα γράμμα. Ένα ζήτημα είναι αν
συγχρονίζονται και οι σειρές πώλων (στατήρων κορινθιακού τύπου με Πήγασο) που
έκοψαν αρκετές ακαρνανικές πόλεις ― Αστακός, Κόροντα, Μητρόπολις, Αλύζεια (ΑΛΥΖΑΙΩΝ),
Θύρρειον, Εχίνος, Άργος Αμφιλοχικόν (ΑΡΓΕΩΝ). Ανάλογες κοπές απαντούν και στην
Κάτω Ιταλία, στην περιοχή της Βρεττίας (Λοκροί Επιζεφύριοι, Ρήγιον, Μέσμα ή
Μέδμα, Τέρινα). Όπως είναι λογικό οι Συρακούσες ακολούθησαν αυτή τη νομισματική
πρακτική (πῶλοι με επιγραφή ΣΥΡΑΚΟΣΙΩΝ) αμέσως μετά την απελευθέρωσή τους• το
ίδιο έπραξαν κάποια στιγμή και οι Λεοντίνοι (ΛΕΟΝΤΙΝΩΝ). Όπως έχει επισημανθεί,
κυρίως από τον J. B. Salmon, η αυξημένη εισροή στατήρων Κορίνθου και κορινθιακού
τύπου στη Μεγάλη Ελλάδα και τη Σικελία δεν μπορεί να εξηγηθεί μόνο στο πλαίσιο
στρατιωτικών επιχειρήσεων• ανιχνεύεται πριν από τα μέσα του αιώνα και
συνεχίζεται έως τα τέλη του, αφήνοντας σαφείς ενδείξεις ότι οφείλεται και στην
ανάπτυξη του υπερπόντιου εμπορίου (σιτηρά κλπ.).
Ωστόσο, στη συγκεκριμένη περίπτωση των πώλων του Ανακτορίου η εξέταση των
νομισματικών δεδομένων, όπως αποκρυσταλλώθηκε από τον D. D. Forastè, αποβαίνει
καταλυτική για την ερμηνεία της εν λόγω σειράς. Από τη μελέτη των διασυνδέσεων
των νομισματικών μητρών αναδεικνύεται μια ομάδα 27 νομισματικών εκδόσεων (με
βασική διαφοροποίηση συνήθως το παραπληρωματικό σύμβολο της οπίσθιας πλευράς)
που φαίνεται να είναι άρρηκτα συνδεδεμένες μεταξύ τους ― και στην οποία ανήκει
εν προκειμένω και η έκδοση με σύμβολο τον τρίποδα. Διαφαίνεται επομένως μια
«εντατική και πυκνή» κοπή που, σε συνεξέταση και με επιμέρους τυπολογικά
στοιχεία, μπορεί να συσχετίζεται μόνο με τη χρηματοδότηση της εκστρατείας του
Τιμολέοντος (περ. 344 π.Χ.). Τέλος, ας σημειωθεί ότι υστερότερα εμφανίζεται μια
δεύτερη ομάδα πώλων του Ανακτορίου (6 εκδόσεις), που δεν έχει όμως καμιά
διασύνδεση με την πρώτη ομάδα κοπών, και που πρέπει μάλλον να χρονολογηθεί γύρω
στο 314 π.Χ. (κατά Forastè) ή και λίγο αργότερα (σύμφωνα με τον A. Burnett), στο
πλαίσιο των αναταράξεων των πρώιμων ελληνιστικών χρόνων.
|
Γιάννης Στόγιας |
|
Αρχαιολόγος-νομισματολόγος |
Ενδεικτική
Βιβλιογραφία
• R. J. A. TALBERT, Timoleon and the Revival of Greek Sicily, 344-317 B.C.,
Cambridge - New York 1974 (2007).
• J. B. SALMON, Trade and Corinthian Coins in the West, στον τόμο La
monetazione corinzia in Occidente. Atti del IX Convegno del Centro
Internazionale di Studi Numismatici - Napoli, 27-28 ottobre 1986, Roma 1993,
3-17.
• D. D. FORASTÈ, The Fourth Century Mint of Anaktorion, στον τόμο La
monetazione corinzia in Occidente. Atti del IX Convegno del Centro
Internazionale di Studi Numismatici - Napoli, 27-28 ottobre 1986, Roma 1993,
43-59.
|